"Bir tören"
16 Kasım 1958 Tarihli "SANAT DÜNYASI" dergisinden

Güneşli bir sonbahar günüydü. Köylüler köy binası önünde toplanmışlar heyecandan sabırsızlanıyorlardı. Öğrenciler yerlerini aldılar. İstiklal marşı ile törene başlandı. İlk olarak köyün İmamı uzun bir hitabede bulundu. Daha sonra diğer hatiplerin konuşmaları ve öğrencilerin okudukları şiirlerle törene son verildi. Beykoz'a bağlı Akbaba köyünde bütün köy halkı içten gelen bir sevgi ile Cumhuriyetin 33 üncü yıldönümünü kutlamıştı. Tesadüfen bulunduğum bu törende beni son derece mütehassıs eden şey köy imamının diğer hatiplerden önce günün manasını belirten bir konuşma yapması ve Atatürk'ten Ebedi Şef diye bahsetmesidir. Göğsünde taşıdığı madalyanın hakiki sahibi, milli mücadeleye iştirak etmiş bir insan olarak konuşmuştu. Bilhassa mütareke senelerindeki acı günlerimizi ele alarak düşmanın bütün yurtta yaptığı fecattlerin panoramasını çizdi. Benliğini kaybetmeyen Türk milletinin Ebedi Şef Atatürk'ün etrafında tek vücut halinde toplanarak vatanını düşmanlardan, nasıl, temizlediğini uzun uzun anlattı. İnkılaplarımıza nutkunda geniş yer verdi ve tezahürata vesile oldu. Öyle zannediyorum ki aynı gün yurdun her tarafında olduğu gibi köylerinde de Cumhuriyet bayramı aynı heyecanla kutlandı. Günün önemi herkes tarafından açıkça anlaşılmış oldu. Köyün mürşidi Cumhuriyetin manasını hakkıyla kavramış köylü kardeşlerine de sindirmeye çalışmıştır. Bütün din adamlarımıza örnek olacak bu yetmişlik ihtiyar, davaya samimi olarak inanmış, inkılap1arımıza dil uzatanlara geçmişi hatırlatmakla yetinmiştir. Köy imamı köylünün umumi olarak her şeyidir, her işte yol göstericisidir. 0 ilmi ile, irfanı ile köylüye müzahir olmakta birinci mevkii almaktadır. Böylece Atatürk sevgisini aşılamakta, köylünün inkılapları benimsemesinde onun irşadlarına lüzum vardır.

Bazı köylerin okuldan mahrum olduğu düşünülürse köylünün ilmine inandığı imamından başka nesi vardır. Köylü, köyünün sınırlarını aşacak bilgiyi ancak ondan öğrenebilecektir. Şüphelerini ondan aldığı cevaplarla gide-recektir. Köy imamı olan kimse kara cahil, mürtecinin biri ise köylünün her bakımdan gerilemesinde en büyük fenalığı yapacaktır. Şunu bilmeliyiz ki inkılapları seven ve onların gelişmesine yardım eden din adamların bugün her zamandan daha fazla ihtiyaç vardır. Varlığımız için bu zaruridir." ..
...
Yazan ALİ ERTEM

Ben 3 yaşında iken ninni yerine marş

Ahşap bir köy evi (yukarıda tablodaki ev), yıl 1956 olmalı, zira kardeşim Sinan Salıncakta uyutulacak yaşta. Ben de en çok 3 - 3,5 yaşlarındayım. Duvardaki kancalara asılan bir salıncak ve içinde kardeşim. Ak sakallı bir dede ninni söylüyor, ama bu bilinen bir ninni değil bu. Bir marş, yumuşak, akıcı, sevgi dolu, kulakları dolduran.

Kendisinden iki anı

Yaşlılığında bir cumhuriyet bayramı akşamı kendisini ziyarete gelen köy gençlerine, siz benim kapımın önünü bu kadar bayrakla donatmamı belki fazla buluyorsunuz ama hemen söyleyeyim ben bu bayrağın hasretini çok çektim, imkanım olsa bunun on katı daha bayrak asarım yine de onu seyretmeye doyamam der. Oysa bayrakların yapılış öyküsü de ilginçtir. O günlerde hazır bayrak temini hem zor hem de pahalıdır. Bu gün amerikan bezi dediğimiz beyaz sümerbank bezleri alınır, kök boyaları ile kırmızıya boyanır ve bayrak boyutunda kesilir. Bunların üzerine yine beyaz bezden ağaç pergelle kesilen hilal ve yıldızlar kırmızı bayrağın üzerine dikilirdi. Yokluk içinde geçen yıllardan birinde bayrak yapılırken Mükerrem efendinin eşi Hafize hanım beyaz bezlere bakarak, bunlardan ne güzel yastık kılıfı olur der. Mükerrem efendinin yanıtı sert olur. "Yastık kılıfı olmazsa olur, ben özellikle bayramlarda bayraksız yapamam."

Mükerrem efendi bir gün kızı ve damadını Fatih'te ziyarete gelir. Harbiye'de oturan Nimet hanım isimli dostlarına gitmek ister. Fatih - Harbiye tramvayına binerler, Harbiye'de inip biraz yürüyerek evlerine giderler. Ev kalabalıktır, ev sahibi ve konukların çoğu paşa akrabaları veya ileri gelenlerin yakınlarıdır. O zamanın İstanbul valisi olan Fahrettin Kerim Gökay'ın kendisi yada yakınları da konuklar arasındadır. Konu eskilerden açılır. Herkes paşababam şöyle yaptı, dedem böyle yaptı derken Mükerrem efendi kendinden hiç söz etmez. Damadı İbrahim bey bir ara bakar yakasında genellikle taşıdığı madalyası yok. Kulağına eğilip soracak olur, Mükerrem efendinin bakışından çekinip soramaz. Sonra evlerine dönerler, gece kalınır. Ertesi gün çarşıya çıkıldığında madalya yine göğsündedir. Konuşmadan sadece bakışlarla anlatır durumu, o madalya gösteriş yapmak için değil, onurla taşımak içindir.

Başa dönüş için tıklayınız

Mehmet YAVRUTÜRK'ten

Ağababamla birlikte aynı avlu içinde geçirdiğim, 8 yılın en az 4-5 yılıyla ilgili anılar vardı. Ama belleğimi ne kadar zorlasam da, özel bir anı bulamıyordum. Ağababamla ilgili hatırlayıp söyleyebileceklerim, birçok kişinin hatırlayıp söyleyebileceği şeylerdi. Hiçbiri bana özel değildi!

Peki bu herkesin hatırlayıp söyleyebileceği özellikleri neydi Ağababamın? İlk aklıma gelen, sebebi ve kaynağı belirsiz, saygıya dayalı hakim otoritesiydi. Evet! Ağababamın sert bir aile reisi olduğu söylenirdi. Ama biz torunları, bırakın sertliğini, bağırıp azarlamasını, kaşlarını çattığını bile görmemiştik. (Üstelik ben başkalarına karşıda böyle bir tavrını hiç hatırlamıyorum.) Çok güldüğüne de tanık olmadığımız gibi! Bu otorite konusunda bir çok kişi bir çok şey söylemiştir; onun için fazla tekrara girmede, iki detay vermekle yetineceğim. O zamanlar bahçelerde her türlü meyve ibadullahtı. Ama her meyvenin yeneceği bir tarih vardı. Örneğin fındık! Dalları yere de yığılsa, fındıkları kılıflarından patır patır da dökülse, kimse bir tane yiyemezdi. Ta ki 15 temmuza kadar! 15 temmuzda Ağababam fındıkların birinden bir tane yer,ondan sonra isteyen çatlayana kadar yiyebilirdi. Belirli tarihleri olmak üzere, bu disiplin kiraz, elma, incir vs. içinde geçerliydi.(Disiplinin yanı sıra nefis terbiyesi, meyvelerin olgunlaşıp kıvama gelmesi de caba!) Haa! Ağababam yemeden yesek ne olurdu? Bilemiyorum! Hiçbir zamanda bilemeyeceğim. Çünkü hiç denemedim, deneyeni de görmedim. İste saygıya dayalı otorite!

Bir başka örnek de, otoritenin ne olduğunu en iyi bilenlerden biri olan, Türkiye'nin ilk komando subayı Ereğli komando okulunun kurucusu bir süre önce kaybettiğimiz, Emekli Albay Rahmetli Şecaattin Özkönü'nün bana naklettiği şu anı: "Eskiden köye gazeteler iki üç günlük gecikmeyle gelir, kahveye bırakılırdı. Bu gazeteleri öyle herkes alıp okuyamazdı. O gazeteleri okumak Ağababanızın (O, dedeniz diyordu) uhdesinde olan bir işti. Gazeteler geldiğinde kendisine haber gönderilir, o da işini bırakır gelirdi. Ağababan geldiğinde oyun oynayanlar oyunlarını, konuşanlar sohbetlerini keserdi. Kendisi önce çayını veya kahvesini söyler, sonra gazeteleri sırayla kendi uygun gördüğü bölümlerinden okurdu. Herkes de sessizce ve dikkatle dinlerdi. Gazeteler bitince çayının-kahvesinin parasını bırakır giderdi. Hiçbir zaman, hiçbir kimsenin çay-kahve ısmarlamasına izin vermez, böyle bir şeyi asla kabul etmezdi. Kahvelerin kısmen de olsa kıraathane olduğu dönemlerden bir saygın otorite örneği daha!

Ağababamın çalışkanlığı ve çalışma gücüne gelince; Bir dönem Anadolu feneri, Kabakoz'da bahçe yapar. Sabah namazından sonra sevimli Mintek'ine binip (Mintek'i bilerek özel isimmiş gibi yazıyorum. Çünkü o sıradan bir eşşek değil, çok özel bir merkep, hatta can yoldaşıydı) 10 km.'lik yol gidip, bahçede çalışır, öğleye doğru yine 10 km. yol tepip, öğlen namazına yetişirmiş. Akbaba'daki bahçenin (öteki bahçe) bir kısmının ortasından geçen dere, bir sene, sel şeklinde akıp, tarlayı ortasından boylu boyunca yarar. Bunun üzerine Ağababam'la, Babaannem, tarlanın kenarında aşağı yukarı 100 mt.lik bir dere yatağı (derenin şimdi de aktığı yer) kazarlar. Bunun ne zor iş olduğunu en iyi bilenlerdenim. Çünkü geçen yıl (2002) o derenin 15 mt.lik bölümünü temizledim. Sadece temizledim! Adım atacak halim kalmadı, bardakta ki suyu kamışla içecek hale geldim. Ama Ağababam 100 mt.lik dere yatağını sıradan bir işmiş gibi kazabiliyor! İnanılır gibi değil.

O zaman bahçeler, dağdan, dereye doğru eğimli bir biçimdeymiş. Ağababam tonlarca toprağı kazıp aktararak, bahçeyi bugünkü dümdüz hale getirmiş. Hem de bütün bunları asli görevini hiç aksatmadan yaparmış.

Ağababamın Dini ve Milli hasletlerine gelince; Ne mütedeyyin bir kişi olduğunu anlatmaya kalkmak abesle iştigal olur. Yine de bir örnek vereyim; Bugün sokak aralarında, cadde kenarlarında, meydanlarda mide bulandıran, kanlı bir rezalete dönen Kurban Bayramından; Ağababam kurbanda keçilikten özel olarak burma keçi alır keserdi. Bu kesim işi dini bir vecibenin yerine getirildiği her anında hissedilen, mistik bir havada yapılırdı. Öyle ki, kendinizi, baştan sona, toplu bir ibadet ortamında sanırdınız. İbret alacak olana, örnek bir davranış daha!

Ağababam için sadece Dini Bayramlar değil, Milli Bayramlar da çok önemliydi. Özellikle Cumhuriyet Bayramı! Nasıl olsa ayrıntılı değinenler olmuştur. Ben teyit babından bir iki şey söyleyeyim. Bayram arifesinde Ağababam, Mintek'i alır dağa gider. Bir süre sonra Mintek, üstündeki defnelerin altında kaybolmuş, adeta bir defne yığını halinde gelirdi. Hemen yola bir tak kurulur, grafon kağıtları, bayraklar, renkli, renksiz ampullerle tak süslenirdi. Bütün bunlar büyük bir şevkle yapılırdı. İşgali, esareti, memleket kaybetmenin, kaybedilen memleketi geri almak için neleri göze almak gerektiğini çıplak ustura ağzında yaşamanın ne demek olduğunu en iyi bilenlerdendi. Onun içindir ki, Ondaki Memleket sevdası, Cumhuriyet bilinci, anlatılabilir bir şey değildi. Bugün Müslümanlıkta onun eline su dökelmeyecek olanların, güya Müslümanlık adına yaptıkları Cumhuriyet ve Mustafa Kemal düşmanlığını görse, lânetlerdi!

Ondaki Memleket sevdasının, her türlü kişisel ihtiras ve beklentinin ne kadar uzağında olduğuna şu ibretlik olay bir kanıttır: Mustafa Kemal Atatürk (ki Ağababamın aldığı Yavrutürk soyadı, Atatürk'e bir naziredir. O Atatürk'se biz Yavrutürk'üz diye) kendisine "Senin büyük hizmetin geçti. Artık seni Mecliste Mebus olarak görmek istiyorum" deyince, Ağababam "Paşam beni bağışlayın. Biz savaşta makam, mevki için değil. Vatanın kurtuluşu için gayret gösterdik. Vatan sizinde sayenizde kurtuldu. Benim görevim bitti. Bundan sonra benim için en büyük makam, Babam dan kalan minberdir" der. Aynen Kuvay-ı Milliye Destanı'ndaki "Hikâye-i Kâzım" daki gibi; "Dövüştük pîr aşkına / Yaralandık birkaç kere / ve saire / Ve kavga bittiği zaman / Ne çiftlik aldım, ne apartman / Kavgadan önce Kartal'da bahçıvandık / Kavgadan sonra Kartal'da bahçıvan"!

Evet bütün bunlar ve benzerleri birçok kişinin çok daha detaylı anlatabileceği şeylerdi. Acaba Benim özel olarak anlatabileceğim bir şey var mıydı? Sonunda anılar cangılında küçücük bir görüntü yakalayabildim; Tahminen 4-5 yaşlarındayım. Ağababam kafesli camın önüne dikdörtgen bir el aynası dayamış, sedire örtü veya gazete sermiş makasla sakallarını düzeltiyor. Bende sedirde oturmuş dikkatle onu izliyorum. Sonunda dayanamayıp soruyorum. "Ağababa sakalların kesiliyorken acımıyor mu?" Ağababam önce işine devam edip "Acımıyor" diyor. Sonra durup bana dönüyor. Benim çocukça sorum, Ona ilginç gelmiş olacak ki gülerek ki öylesine güldüğünü ilk kez görüyorum "Aferin ya" diyor.

Hepsi bu! Ağababamla yaşarken ki hatırladığım bire bir tek anım bu!
Ama bir anım daha var. Neredeyse öldükten kırk yıl sonraya dair. Başlangıçta Ağababamın saygın otoritesinden söz ettim. Bu, sadece itaat edilen değil, güvenilen, sığınılan bir otoriteydi de. Küçük yaşta kaybettiğim bu sığınılası otoritenin. Benim üzerimde ki etkisini yaşım elliye dayandığında bile nasıl sürdürdüğünü gösteren bir anı; Herhalde çok sıkılıp, bunaldığım bir dönemde kendimi bir gece yarısı, arabayı, yukarıki caminin önüne çekmiş buldum. Yanan farların huzmelerin de uçuşan sulu sepken ince bir tipiyi andırıyordu. Farları söndürüp kontağı kapattım. Arabadan indim. Mevsim kış, vakit gece yarısını çoktan geçmişti. Köyün ışıklarının vurduğu, iyice alçalmış gökyüzünde, grinin binbir tonunu taşıyan bulutlar, telaşla bir yerlere koşuşturuyordu. Caminin avlusundan içeri girdim. Sanki, önceden kararlaştırılmış bir randevuya gider gibiydim. Mezarlıktaki ulu ağaçlar, karanlıkta simsiyah gövdeleri ve göğe tırmanan dallarıyla bilim kurgu filmlerindeki ürkütücü yaratıklara benziyordular. Ve ıslıklı uğultular çıkararak, garip bir koreografı sergiliyor gibiydiler. Merdivenleri çıkıp, Ağababamın mezarının ayak ucuna çöktüm. Bu dünyada konuşup, dertleşecek adam bittiğinden (!) Ağababamla dertleşecektim. (Konuştuklarımızın aramızda kalacağından, ser verip sır vermeyeceğinden adım gibi emindim)

Dertleştim de!

Beni dikkatle dinlediğini biliyordum. Anlattıkça anlattım. Anlattıkça rahatlıyor, rahatladıkça anlatıyordum. Öyle ki, yüzümde ki ıslaklığın yağmurdan olup olmamasına aldırmıyordum bile! Sonun da, dışarıdaki onca fırtınaya karşı içim sakinleşip, süt liman olmuş bir şekilde, kalktım. Hatta keyfim de yerine gelmiş olmalı ki, yavaşça "Başınızı ağrıttım, kusura bakmayın. Siz rahatsız olmayın, ben yolu biliyorum" türünden komedyenlik bile yapıp, merdivenlere yöneldim. Merdivenleri inerken, Ağababamın arkamdan gelip, şefkatli bir gülümsemeyle, sırtımı sıvazlayıp, beni uğurladığını hissettim:

Şüphem yoktu ki, ölümünden neredeyse kırk yıl sonra, bir gece yarısı, ayak ucuna gelip, onunla dertleşen torununu, eli boş göndermemiş olmanın huzuruyla, ebedi uykusuna, kaldığı yerden devam edecekti.
Nurlar içinde yatıp, huzur içinde uyusun!

Mehmet YAVRUTÜRK

Çocukluğuna ait hatırladığı en net tablo, yemyeşil, geniş zeytinlikleri ve babasının kocaman değirmen taşlarıyla ezdiği zeytinlerden akan taze zeytinyağını bir kepçeye doldurarak ona içirdiği idi. 1896 yılından itibaren Rumlar'ın Giritli Müslümanlara karşı giriştikleri katliamlar, mal ve mülklerine karşı yapılan yağma ve tecavüzler, tüm komşuları gibi, A.Cemalettin ve ailesini de köylerini ve mallarını terk ederek kıyılardaki büyük şehirlere sığınmaya mecbur eder. Şehirlere sığınanlar geride tüm mal varlıklarıyla birlikte hayvanlarını ve zeytinyağı gibi çok değerli ürünlerini de bırakırlar. Bu arada, Hacı Spata'nın da Yunanlılar'a karşı direniş sırasında öldüğü anlaşılıyor. Osmanlı Hükümeti, çaresiz ve sefalet içerisinde kalan Girit'li Türk'lere yardım için, okul çağındaki çocukları parasız yatılı okullara gönderme kararı alır. Babasız kalan A.Cemalettin'i yokluk ve Yunanlıların zulmünden kurtarmak isteyen annesi, o zamanlar "Hidiv Valiliği" adı ile tanınan Mısır'a giden çocuklarla birlikte oğlunu da gönderir. O sıralar A.Cemalettin 7 yaşlarındadır. Ama küçücük yüreğinde, babasını öldüren, onun ailesinden, yurdundan ayrılmasına neden olan Yunanlılar'a karşı büyük bir kin beslemektedir. O kin, ölene kadar içinden çıkmamıştır.

Mısır'daki eğitimi sırasında müziğe karşı olan büyük yeteneği açığa çıkan A.Cemalettin, Hidiv'in bando okulunda eğitim görür ve mezun olduğunda Hidiv Abbas Hilmi Paşa'nın saray bandosuna maaşlı olarak katılır. Tüm enstrümanları gayet iyi çalarsa da, üflemeli sazlar, özellikle de trompet / kornet çalmakta ustadır. Hidiv'in sarayında, hiçbir masraf yapmadan, konforlu bir hayat sürer ve aldığı maaş, olduğu gibi cebinde kalır. Bando mensupları olarak tüm işleri, her gün belli bir süre prova yapmak ve önemli günlerde konser vermektir. Yani ekmek elden, su gölden bir hayat sürer.Saraydaki yaşamıyla ilgili olarak anlattığı küçük bir anekdot şöyleydi: Hidiv Abbas Hilmi Paşa'nın çok sevdiği bir papağanı vardır. Bando elemanları prova yaparken, papağan da sürekli bir köşede onları dinler. Hatta bir süre sonra da "Hidiv Marşı"nı ıslıkla çalmayı öğrenir. Ne zaman Hidiv Abbas Hilmi Paşa salona girse, papağan ıslıkla hidiv marşını çalmaya başlar.. Hidiv de bundan çok mutlu olur. Fakat papağan bu! Bando elemanları da 20 - 22 yaşında delikanlılar. Prova aralarında başlarlar papağana küfür öğretmeye. Hayvanın yanında sürekli "El ana buki" (Ananın ...) diye tekrar ederler. Ve bir gün, Hidiv salona girdiğinde, papağan ıslıkla Hidiv marşı çalmak yerine "El Ana buki" diye bağırır! Hidiv olduğu yerde donar ve yaverine "Götürün bu pis hayvanı, bir daha gözüm görmesin!" der. O günden sonra, papağan sadece prova salonunda kalır...

A.Cemalettin, Hidiv'in sarayında Arapça'nın 7 lehçesini, ayrıca İngilizce, Almanca ve İtalyanca öğrenir. Vatanında öğrendiği Rumca ve ana dili Türkçe ile birlikte, 6 dil konuşur. Daha sonra İstanbul'da evlendiği , Yahudi kökenli Öjeni hanım (evlenmeden önce Müslüman olmuş ve Nimet adını almıştır) ailesiyle yahudice konuştuğu için, kendinden gizli şeyler konuşamasın diye o dili de öğrenmiş ve bildiği diller 7'ye çıkmıştır. Yani müzik yeteneğinin yanı sıra müthiş bir dil yeteneğine de sahipti. 1911 yılı geldiğinde A.Cemalettin 22 yaşındadır. Bu arada İtalyanlar Osmanlı Devletine savaş ilan eder ve Trablusgarp savaşı başlar. Osmanlı Yönetimi, Trablusgarp'a kuvvet ve cephane gönderecek durumda değildir. Enver Paşa liderliğinde bir gerilla harekatı başlatılacağını duyan A.Cemalettin, o güne kadar biriktirdiği bir büyük çanta dolusu (ebe çantası gibi diye tarif ederdi) Mısır lirasını alarak saray bandosundan istifa eder ve o parayla kendi komutasında, bedevilerden bir gönüllü birliği toplar (daha sonra anılarını anlatırken - o parayla o yıllarda İstanbul İstiklal Caddesi üzerinde Galatasaray'dan Taksim'e kadar yer alan binaların tamamını satın alabilirdim - derdi.). Topladığı gönüllülerle birlikte Enver Paşa'ya gider "Paşam, askerlerimle birlikte emrinizdeyim" der. Vatanseverliği, düşmana duyduğu kin, çetecilik ve savaşçılık ruhunu ateşlemiştir. Enver Paşa ile birlikte, Tobruk, Derne, Bingazi çöllerinde savaşır. Askerler aç ve susuzdur. Su bulamadıkları zaman, deve kesip, devenin hörgücündeki suyu içtikleri çok olmuştur. İtalyanların erzak depolarını basıp, asker için erzak çalarlar. Gece karanlığında görünmemek için çırılçıplak soyunup, baskınlarını öyle yaparlar. O baskınlar sırasında kaç İtalyan öldürdüğünü kendisi de bilmezdi. Yakaladıkları İtalyan'ları ensesinden kesip, sonra da yaktıklarını anlatırdı. "İnsan öldürmenin en kolay yolu, ensesinden kesmektir" derdi. İtalyanlar kendisini gıyabında 7 kez idama mahkum eder, ama onu yakalayamazlar.

Hidiv sarayının bando sanatçısı, ince ruhlu müzik adamı, amansız bir çete reisi olup çıkmıştır. Bu arada Enver Paşa'ya da tapar. Hatta bir gün çadırda sohbet ederlerken, Paşa "Beni gerçekten sever misin Giritli?" diye sorar. O da "çok severim Paşam" der. Paşa "Nereden anlayacağım sevdiğini" diye sorunca "A.Cemalettin : "Bir oğlum olursa, adını Enver koyacağım" diye cevap verir. Bu söz üzerine Enver Paşa, "Ohooo, sen bu deli kafayla, bu savaştan sağ çıkacaksın, evleneceksin, oğlun olacak ve adını Enver koyacaksın, öyle mi? Hadi canım sen de" diye güler. Ama aradan yıllar geçer, A.Cemalettin İstanbul'da evlenir , bir oğlu olur ve adını Enver koyar. O sıralar Enver Paşa, Harbiye Nazırı (Genel Kurmay Başkanı) dır. Enver'i alıp, paşa'nın makamına gider. "İşte Paşam" der. "Oğlum Enver!" Paşa çok duygulanır ve bebeğe bir beşibiryerde takar. Ama A.Cemalettin bir daha Paşa'ya görünmez. O siyaset için değil, vatanı için savaşmıştır. Savaş bittikten sonra da hiçbir makam, maaş veya madalya istememiştir. Ölene kadar sürdüğü mütevazı yaşamını sadece müzik ile kazanır. Savaşçı ruhunu ise 75 yaşına kadar sürdürdüğü av tutkusu ile tatmin eder.

Ahmet Cemalettin İstanbul'a döndükten sonra, o zamanın eğlence merkezi olan Direklerarası'nda müzisyen olarak çalışmaya başlar. Zayıf, uzun boylu, derin bakışlı masmavi gözleri olan yakışıklı bir delikanlıdır. Zamanın ünlü kantocularının çoğu kendisine aşıktır. Hatta bir tanesi birlikte yaşamayı teklif eder, ama o sarayda geçen yıllarında lükse doymuştur ve kabul etmez. Bir gece, tiyatro seyircileri arasında gördüğü bir kıza tutulur. Kız, orkestra arkadaşı Nazmi Bey'in mahallesinden Öjeni isimli bir Yahudi kızıdır. Nazmi ile kıza haber yollar ve Müslüman olursa, kendisiyle evlenmek istediğini söyler. Öjeni kabul eder. Birlikte Şeyhülislam'a giderler, Öjeni Müslüman olur ve Nimet adını alır. Nimet Hanım'la evliliğinden dokuz çocuğu olur. Bunlardan sadece dört oğlan ve bir kız yaşar. A.Cemalettin Bey evlendikten sonra, Direklerarası'ndan ayrılır ve halk evlerinde müzik öğretmenliğine başlar. Bu arada, devletin mübadele göçmenlerine tahsis ettiği evlerden biri de Mersin'de kendisine verilir. Bu geniş bahçeli, üç katlı kocaman bir evdir. Mersin'deki hayatları çok rahattır. Ancak Nimet Hanım sürekli İstanbul'daki ailesi özler. Bir süre sonra, Mersin'deki evi olduğu gibi kapatarak İstanbul'a dönerler (devlet bu evleri şahsen kullanma ve satmama koşuluyla verdiği için, bu haktan vazgeçmiş olurlar). A.Cemalettin Bey, bundan sonraki hayatını çoğunlukla ailesinden ayrı geçirir. Nimet Hanım çocuklarıyla İstanbul'da kalır, A. Cemalettin ise tayin olduğu Eskişehir, İzmir, Ayvalık gibi şehirlerdeki halk evlerinde çalışır, yörenin zengin ailelerinin çocuklarına özel müzik dersleri vererek hem kendisinin, hem de ailesinin geçimini sağlar. Soyadı kanunu çıktığı zaman, Çinkılıç soyadını alır. Yalın kılıç anlamına gelen bu soyadı, hem kendisinin savaşçı ruhunu temsil etmekte, hem de babası hacı Spata (kılıç) 'tan bir iz taşımaktadır. Daha sonra mübadele ile Türkiye'ye gelen, bir kısmı İzmir'e bir kısmı Tarsus'a yerleşen akrabaları da, yine Hacı Spata 'dan esinlenerek, Atakılıç soyadını almıştır.

A. Cemalettin, annesini yıllar sonra İzmir'de bulur. Girit'ten gelen muhacirlerin izlerini sürdüğünde, araştırmaları onu İzmir'e götürür. Amcasının kızı ve oğulları İzmir'dedir ve annesi de onların yanındadır. Zeynep Hanım çok yaşlanmıştır ve gözleri de iyi görmemektedir. İlk karşılaştıklarında, A.Cemalettin ona kim olduğunu söylemez. Sadece Rumca sohbet ederler. "Çocukların var mı ana?" diye sorduğunda Zeynep Hanım, "bir Ahmet'im vardı, ama onu Mısır'a gönderdikten sonra izini kaybettim" der. A.Cemalettin "Pekiyi şimdi görsen tanır mısın?" der. Gözleri ıslanan kadın "tanırım, şakağında kocaman bir beni vardı" diye cevap verir. Gerçekten de A.Cemalettin'in sağ şakağında kahve çekirdeği büyüklüğünde bir beni vardır. A.Cemalettin "bak bakalım ana, buna benziyor muydu?" diye şakağını gösterince, yaşlı kadın "Ahmedakimu ! Oğlum! " diye boynuna sarılır. Sonraki yıllarda, Giritli akrabalarıyla iletişimini bir süre sürdürse de, annesi öldükten sonra onlarla da irtibatı kesilir. A.Cemalettin'in kişisel ve ruhsal özelliklerine bakıldığında, bu yönlerden de farklı bir insan olduğunu görüyoruz.Birincisi, bilinen anlamda bir "Müslüman" değildi. Kur'anı ezbere bilirse de, camiye gittiğini, namaz kıldığını, ya da oruç tuttuğunu kimse görmemiştir. Onun dindarlığı Allah'la kendi arasındaydı. Örneğin "vallahi" kelimesini hemen hemen hiç kullanmaz, bu kelimenin "Allahın adına " anlamına gelen çok büyük bir yemin olduğunu söylerdi. Ruhsal âlemle de tuhaf sayılabilecek bir bağı vardı. Evliyalar kendisine görünür, hatta onunla şakalaştıkları bile olurdu. Örneğin, İzmir'deki evinde bir kış günü bahçe tuvaletindeyken kafasına karpuz kabukları atılmıştı. Bunun nedeni de, gece göğsüne oturan bir evliyayı küfürle kovması idi. Aynı evde, gece yarısı işten döndüğünde arkasından demir çubukla sürgülenmiş bahçe kapısını omuzlayıp yumruklayarak açamamış, tam vazgeçip gidecekken, kapı gıcırdayarak kendiliğinden açılmıştı. Bu olayı da aynı evliyanın kendisine yaptığı bir şaka olarak anlatırdı. (O olayda, Nimet hanım bahçe kapısının yumruklandığını ve A. Cemalettin'in içeri giremediğini evin penceresinden gördüğü halde, korktuğu için dışarı çıkıp kapıyı açamadığını söylerdi.)

El becerisi müthiş gelişmişti. Özellikle ahşap işleri ve tahta oymacılığı hobisiydi. Yaşlandığında, evdeki aletleriyle gelinlerine ahşap dikiş kutuları, örgü şişleri, çorap örme yumurtaları yapıp hediye ederdi. Çok sağlıklı bir bünyesi vardı. Doksansekiz yaşına kadar, kazalar dışında hiçbir sağlık sorunu olmadan yaşamıştı. Tabii bunun en önemli nedeni, beslenme tarzıydı. Et sevmez, daha çok sebze yerdi. Yemeklerini mutlaka zeytinyağıyla pişirir hatta sabahları bile aç karnına zeytinyağı içerdi. Fırsat buldukça ot toplamaya çıkar, kimsenin tanımadığı otları bulur, onlardan çok lezzetli yemekler yapardı. Çok iyi bir avcıydı. Anadolu'da yaşadığı yıllarda düzenli olarak bıldırcın ve keklik avına çıkardı. Hatta beslediği av köpeği, akşam yaptığı hazırlıklardan ertesi gün ava çıkacaklarını anlar, sabah güneş doğmadan, A.Cemalettin'den önce avcılar kahvesine gider ve onu orada beklerdi. Koyu bir sigara tiryakisiydi. Gece bile uykusundan sigara içmek için kalkar, sonra tekrar uyurdu. Rakı içmeyi sever, ama sarhoş olmazdı. Bulmaca çözmeyi çok sever, geniş kelime bilgisiyle en zor çapraz bulmacaları bile çabucak çözerdi. Ellerinin iyice titremeye başladığı yaşlılık yıllarında bile, sağ elinde tuttuğu kalemi sol eliyle de destekleyerek bulmaca çözmeyi sürdürmüştü. 75 yaşındayken bir kaza sonucu kalçası kırılmış, doktorların kalça kemiğine ameliyatla çivi çakacağını duyduğunda, gece alçısını keserek hastaneden kaçmıştı. Daha sonra kalçası kendiliğinden kaynamış ve geriye hiçbir sakatlığı kalmamıştı. Elleri çok muntazam ama çok güçlüydü. Bir demir lirayı üç parmağı arasında (işaret - orta ve baş parmaklarıyla) sıkıştırıp bükebilirdi.

Kendince uyguladığı tedavi yöntemleri vardı. Örneğin yanık üzerine taze yumurta sarısıyla saf zeytinyağını karıştırıp mayonez kıvamında bir merhem yaparak sürer - yanık hiç iz bırakmadan iyileşirdi. . İltihaplı çıbanların ya da fistüllerin (kıl dönmesi) üzerine, saf zeytinyağı ve günlük yumurta sarısı ile birlikte tunç havanda dövdüğü kuru inciri bağlar, çıban ertesi gün patlayıp boşalır ve hiç yara izi bırakmadan iyileşirdi. Bir yerini kestiğinde, üzerine mobilya cilası sürer, kanı hemen durdururdu. Bugünkü antiseptik yara spreylerinin de yara üzerinde bir film oluşturarak kanamayı durdurduğu düşünülürse, bu cila uygulamasının ne kadar mantıklı olduğu anlaşılıyor. Her zaman bakımlı ve temiz giyimliydi. Her sabah mutlaka tıraş olur, yelekli takım elbise, gömlek giyer, kravat takardı. Sokağa çıkarken mevsime göre hasır şapka veya fötr şapka giyerdi. Ölene kadar hep böyle giyindi.Müziği hayatının sonuna kadar hiç bırakmadı. Ruhundaki coşkulu savaşçı hiç ölmediğinden olsa gerek, sürekli marş bestelerdi. Enstrümanı olmadığı yıllarda bile, bestelerini kafasından yapıp sonra notaya dökerdi. İstiklal Marşı için açılan beste yarışmasına katılan ünlü bestecilerden biri de A. Cemalettin idi. Yarışmada seçilen besteyi hep eleştirir, milli marşın her kesimden halkın kolayca söyleyebileceği türde bir beste olması gerektiğini söylerdi. Ona göre, güftenin prozodisi de çok kötüydü. Kendi bestesinin zeybek havası tarzında olduğunu, çok sıcak ve akılda kalıcı bir melodi yarattığını anlatırdı.

Bilinen ve çok sevilen bir bestesi de Sakarya Marşı'dır. "Selam sana ey şan dolu sancağım, Sakarya'da kurtuldu şan ocağım" diye başlayan marşı Sakarya meydan savaşının hemen ardından bestelemişti. Marş, İstanbul Şehzadebaşındaki bir müzikholde ilk kez çalındığı akşam, halk besteyi büyük bir coşkuyla karşılamış ve orkestradan tekrar tekrar çalınmasını istemişti.

Hürmet sana ey şan dolu sancağım
Baştan başa arza hakim ol şahım
Türk ordusu Türk ordusu sayende
Sakarya'da kurtuldu şan otağım

Dünyalara bedeldir mah cemalim
Allah'ına emanettir kemalim

O sevimli yüzün asla solmasın
Hiçbir vakit kalbin yasla dolmasın
Ey mert asker durma yürü ileri!
Vatanımda tek bir düşman kalmasın

Dünyalara bedeldir mah cemalin
Allah'ıma emanettir kemalim!

Marş bu şekilde ağızdan ağza yayılır ve bir akşam tiyatrodan çıkan halk, hep bir ağızdan Sakarya Marşını söyleyerek yürüyüşe geçince, İstanbul'daki İngiliz işgal kuvvetlerinin komutanı A.Cemalettin'in merkeze getirilmesini ister.

Komutan, huzuruna getirilen A.Cemalettin'e "Nedir bu böyle, Kamal ! Kamal! Kamal!" diye öfkeyle sorunca, A.Cemalettin " Efendim, birkaç hafta önce bir oğlum oldu, adı Kemal. Benim de adım Cemal. "Allah'ıma emanettir Kemal'im, Dünyalara bedeldir mah Cemalin" dizelerini bu yüzden besteledim" der. Gerçekten de, ortanca oğlu Kemal o tarihte doğmuştur ve adını da Mustafa Kemal koymuştur. Komutan bu açıklamaya karşı hiçbir şey yapamaz ve o güzel marş halkın gönlünde ve dilinde günümüze kadar gelir.

Yaşlılık yıllarında da marş bestelemeyi sürdürdü. Bestelediği marşları Fatih'teki İtfaiye bandosuna götürürdü. Orada gördüğü saygı ve ilgi çok hoşuna gider, bestelerini bandonun çaldığını izlemekten büyük keyif alırdı. Hiçbir eserinden telif ücreti kazanmamış, zaten de beklememişti. Müziğini başkalarıyla paylaşmak, onu mutlu etmeye yeterdi.

Ölene kadar hiç kimseye yük olmadı. Eşi öldükten sonra da tek gözlü bir evde yalnız yaşadı. Zaman zaman çocuklarını ziyarete gider, bir iki gece kalır, sonra tekrar evine dönerdi. Ender de olsa, grip olduğunda bile, uzun bir çubuğun ucuna bağladığı pamukla sırtına kendi kendine tentürdiyot sürer, halinden hiç şikâyet etmezdi.

Öldüğü gün, ortanca oğlu Kemal'in evinde misafirdi. Gece yattı ve sabah uyanmadı. Sessizce, kimseye sıkıntı vermeden, 98 yaşındayken çekip gitti bu dünyadan. Geriye sadece besteleri kaldı...