ALTIN (!) RÖPER

            DSİ’nin hazırlamış olduğu kati projelerin, ihaleye çıkarılacak inşaatlara göre yeterli adette olmayışı sebebiyle 1960lı yıllarda kati proje hazırlanması işi de özel sektöre ihale edilmeye başlanmıştı.

            Geyve-Pamukova sulamasına ait kati proje hazırlanması ihalesi TİBAN Proje Bürosu’nda kalmış, yeni bir ihale sistemi olarak memleketimizde de uygulanmaya başlayan man-month (adam-ay) tipindeki proje yapım ihalesini gerçekleştirmek üzere, merkezi İzmir’de bulunan Büromuzun geçici bir şubesini de Pamukova’da açmıştık.

            İhaledeki proje yapım şartnamesinin esas maddelerinden biri de, hem proje hazırlanması esnasında, hem de inşaat safhasında kullanılmak üzere, bütün sulama sahasını kapsayan bir röper şebekesinin tesisine dairdi.

            Tesis edilecek bu röper ağının, en az üç noktadan (Memleket Röper Sistemi)ne irtibatlandırılması istendiğinden sulama sahası içerisinde bulunan memleket röper sistemine ait mevcut röperlerin bulundukları yerleri gösteren röper kroki ve değerlerini ihtiva eden föyleri ilgili birimlerden temin ederek çalışmalara başladık.

            1960lı yıllarda, bugünkü gelişmiş teknoloji henüz bulunmadığından ölçümlerde, uzunluklar için şerit metre, açılar için teodolit (takeometre) ve kot hesaplamaları için de nivolar kullanılıyor ve bütün bu işlemler, karadan yüzeysel olarak yapılıyordu.
Bir zincir ve ağ şeklinde düzenlenen kapalı poligonlar gerek uzunluk gerekse kot olarak üç defadan az olmamak üzere hassas bir şekilde ölçülür, milimetre mertebesinde bulunan farklar birbiri ile uyumlu bir şekilde kendi içerisinde dağıtılmak suretiyle dengelenir, müteakip poligona dengelenmiş kot intikal ettirilirdi.

            Her poligon için ayrı-ayrı yapılan bu işlemler neticesinde, kot değeri belli bir röpere bağlanıldığında, mevcut röper kotu ile taşınan kot değeri farkının, yönetmeliklerde belirtilmiş, kabil-i tecviz (kabul edilebilir) sınırlar içerisinde kalması gerekiyordu. Farklı bir değerin bulunması halinde ise işlemler istenilen küçüklüğe ulaşılıncaya kadar tekrarlanıyordu.

            Sulama sahası başlangıcındaki regülatör civarına en yakın memleket röperini esas alıp, yukarıda belirtilen hususlara da riayet ederek röper sistemini tesis etmeye başladık. İlerledikçe saha içerisindeki diğer mevcut röperlere de bağlanıp kendi sistemimizi de kontrol ediyorduk.

            Yeri, kotu belirlenmiş ve kesinlik kazanmış kısımlar kontrol mühendisliğine bildiriliyor, yapılan işlemler İdare tarafından da devamlı olarak kontrol ediliyordu.

            Çalışmalar sırasında, sulama sahası ortalarına isabet eden bir yerdeki (G....) kasabası ilkokulu bahçesinde olduğunu elimizdeki röper föylerinden öğrendiğimiz bir memleket röperinin, kendi teşkil ettiğimiz röper sistemi ile bağlantısını yapıp, kontrol etmemiz gerekti.

            Yapılacak işlemler için İlkokul Müdürlüğüne gidildi. Çalışmalarımızın mahiyeti, ne maksatla ve ne zaman yapılacağı anlatıldıktan sonra gerekli izin alındı.

            Ertesi günü arazi ekibiyle birlikte İlkokula gittik. Öğrenciler dershanelere girip bahçe tenhalaştıktan sonra, röper kroki föyünde belirtildiği şekilde İlkokul giriş merdiveni yanına isabet eden, üç değişmez noktadan yeri belirlenmiş röperin, toprak üzerinden yeri olması gereken kısmı hassas olarak ölçümledikten sonra kazmaya başladık.

            Kazma işlemi devamında, Harita Genel Müdürlüğünün usulünce tesis etmiş olduğu röper bulundu. Betondan yapılmış kapak kaldırılıp bronzdan hafif küresel yüzeyli (+) işaretli röper noktası üzerinde mira okuması yapıldı.

            Bizim tesis ettiğimiz röper ağından, mevcut röpere intikal ettirilen kotta, herhangi bir kabul edilemez farklılığın bulunması halinde, bazen işlemlerin yenilenmesi gerekeceğinden, röperin tekrar-tekrar açılıp kapanmasını önlemek gayesiyle yapılan nivelman işlemine ait hesaplar hemen yapılıyor, basit bir iki toplama- çıkarma işlemi ile de neticeye ulaşılıyordu.

            Nivonun başındaki genç topograf arkadaş, yere çömelmiş sağ ayağını elindeki deftere mesnet ederek hesapları yapmaya devam ediyor, neticeyi bir türlü söylemiyordu. Gecikince biz de başına gidip kendisini izlemeye başladık. Yaptığı hesapları tekrar gözden geçiriyor basit hesapları kontrol ediyordu.

            Ne olduğunu sorduğumuzda:
            “Kot tutmadı abi”
            “Hem çok büyük fark çıktı.” “Röper kotu ile bizim kot arasında onbeş-onaltı santime yakın fark var.” diye ilave etti.

            Hesapları bir kere de beraberce kontrol edip ayni sonuçları bulunca kot nakil işlemini tekrarladık. Farklı yerlerden yeni kot taşımaları yaptık. Bulunan kotlarda da daha önce bulunan farka çok yakın değerler bulunuyordu.

            Röper yerinde yapmış olduğumuz kazılan kısmı tekrar eski şekline getirip düzelterek ilkokuldan ayrıldık. Bütün gece yapılmış ölçümleri tekrar gözden geçirdik. Ertesi gün, İlkokula en yakın bir memleket röperinden İlkokuldaki röpere yeni bir nivelmanı, zamanı kısaltmak düşüncesiyle, gerek alet ve kullanıcısını, gerekse miracıyı arazi aracı ile peşi sıra taşıyarak tekrarladık.

            Yapmış olduğumuz yeni ağ sistemi, kendi içerisinde ve diğer memleket röperlerine, kabul edilebilir farklar içinde intibak etmesine rağmen İlkokul bahçesindeki röper bütün sisteme göre onbeş-onaltı santimetrelik bir farkla uyumsuzluk gösteriyordu.

            Durumu, röper sistemini teslim alacak İdare kademesine bildirdik. Bir kere de beraberce ölçümün tekrarlanmasına karar verildi. Kararlaştırılan günde, İdare elemanları ile birlikte malum röperin bulunduğu, yerleşim bölgesinin tek okulu olan yere gidildi.
Aralarında, resmi plakalı bir aracın da bulunduğu birkaç vasıtanın okul önünde duruşu, oldukça kalabalık sayılacak bir topluluğun telaşlı davranışları bir fevkaladeliğin işareti olmalıydı ki yoldan bastonunu kendine destek edip ondan aldığı güçle yürümeye çalışan yaşlı birinin de dikkatini çekmişti. Yaşlı adam, bir müddet arabalardan birine dayanarak olan-biteni anlamaya çalıştıktan sonra elindeki bastonu ile tekrar kazılmakta olan ilkokul merdiveni yanını işaret ederek;
            “Boşuna uğraşmayın. Orada define-mefine yok”
            diye ortaya söylendikten sonra, olan sessizliği yine kendisi bozdu:
            “Define mi arıyorsunuz?” “Sizde mi definecisiniz?“
 
            Kazıyı gerilerden takip etmekte olduğumdan ihtiyarın en yakınında ben bulunuyordum. Yavaşça kendisine biraz daha yaklaştım.
            “Günaydın! Nasılsın Beyamca?”
            diye konuşmaya zemin hazırlayarak:
            “Senin bildiğin bir şeyler mi var sakın?” diye sordum.
            Selamımı ve sorumu kendisine verilmiş bir değer olarak kabul edip, kalçalarını dayadığı otomobile dayamaya devam ederek vücudunun üst tarafını tamamen bana çevirdi, iki elini birden bastonunun üzerinde kenetleyerek anlatmaya başladı:
            “Seneler önce Angara’dan sizin gibi birileri gelip bu merdivenin yanına sarı altın gibi bişeyler gömüp gitmişler. Teneffüste bunu gören talebeler de akşam eve gidince anne- babalarına, “Gündüz merdivenin yanına altın gömdüler” diye seslenmişler. Bu tevatür buralarda uzun zaman konuşuldu durdu.”
           
            İhtiyarın anlattıklarını dikkatlice dinlemem kendisini daha da hevesli anlatmaya teşvik etmiş olmalı ki:
            “Ne olduğu da tam olarak anlaşılamadı ya!” diye devam etti.
            “Sooraa köyden birkaç kızan yanlarına bizim Deli İbramı da alarak mektepler tatile girdiğinde gece gelip burayı kazmışlar.             Beton bir kapağın altında sarı bi topuz bulmuşlar. Sağına soluna iyice bakmışlar ama başka bişey yokmuş. Aradıklarını bulamayınca da bişeye benzetemedikleri şeyi tekrar yerine gömmüşler.”
            İhtiyar iştahla anlatmaya devam ediyordu:
            “Diğerlerinin ağzı sıkıdır emme bizim Deli İbram ağzından gaçırmış. Olan biteni gayfede anlatmış.”
            “Gazıya gatılan Guyruksuz ile Fikirsize: “Doğrumu be kızanlar” diye sorduğumda da”
            “Sen Delinin sözüne ne bakıyon be İdris Dayı”
            “dediydi emme. Günahı boynuna”

            İhtiyarın anlattıklarından sonra durum açıklık kazanıyordu: Tesis edilen röperin define zannedilerek kazılıp yeniden yerine gömülmesi neticesi kayıtlarda bulunan kotundan farklı bir kota sahip olduğu anlaşılıyordu.İhtiyardan duyduklarım ile buna bağlı olarak röperin durumunu bir taraftan Kontrol Mühendisine anlatırken diğer taraftan da, röperi bulmak için tekrar kazı işlemi ile uğraşan arkadaşlara kazı işlemini durdurmalarını söyledim. Hep beraber ihtiyarın yanına gelip, daha da tafsilatlı bir şekilde olayı bir kere daha tekrarlattılar.
            Kazılan yeri bir kere daha eski haline getirerek okuldan ayrıldık. Sonra da Kontrol Mühendisliği ilgili İdaresine gerekçeli bir dilekçe ile başvurarak adı geçen röperin hâlihazır durumu ile kullanılmaması veya tekrar yeni kotunun belirlenmesini istedi.

            Böylece “ALTIN (!) RÖPER” bizim proje çalışmalarımızın da dışında bırakıldı...

Şantiye Öyküleri Kitabı Halit Şekerci sayfası